Niekonstytucyjne ustawy i prawo do niezależnego sądu

W związku z podpisaniem przez Prezydenta RP ustaw reformujących sądownictwo prof. Małgorzata Gersdorf Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego wystosowała w dniu 22 grudnia 2017 r. list otwarty.

{List otwarty Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – wersja polska}

{List otwarty Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – wersja angielska}

W odniesieniu do ustawy represyjno-eutanazyjnej z 16 grudnia 2016 r. w postępowaniu przed sądami polskimi a przede wszystkim ETPC, bardzo ważnego znaczenia nabierają zawarte w liście stwierdzenia odnoszące się zarówno do uchwalania niekonstytucyjnych ustaw a także prawa do niezależnego sądu:

„…. przez uchwalenie niekonstytucyjnych rozwiązań, które według formuły słynnego filozofa Gustawa Radbrucha określa się po prostu jako „ustawowe bezprawie”.

 „Wszystko co godzi w niezależność sądów, w tym wypadku w niezależność Sądu Najwyższego łamie podstawowe prawo konstytucyjne każdego obywatela: prawo do niezależnego sądu. Wynika to nie tylko z naszej europejskiej kultury, ale i z powszechnie przyjętych w zachodniej cywilizacji standardów prawnych, o czym mówi art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ.”

Warto więc przypomnieć co na ten temat miał do powiedzenia Sędzia Sądu Okręgowego Marek Przysucha z tematem „Związanie sędziego prawem niegodziwym – formuła Gustawa Radbrucha w praktyce polskich sądów” – na Międzynarodowej Konferencji Naukowej z okazji 60 rocznicy wejścia w życie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, która odbyła się  dniach 22 i 23 kwietnia 2013 roku w Sejmie RP w Warszawie.

{Referat w załączeniu}

Formuła Radbrucha – formuła filozoficznoprawna autorstwa niemieckiego prawnika i filozofa Gustawa Radbrucha. Głosi ona, że jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje (lex iniustissima non est lex). Taka norma nie dostępuje godności bycia prawem, może być odrzucona i tym samym obywatele nie mają obowiązku jej przestrzegania, a administracja państwowa i sądownictwo jej stosowania. Jest ona jedną z czołowych współczesnych koncepcji zbliżających do siebie pozytywizm prawniczy i prawnonaturalizm. Formuła została zaprezentowana po raz pierwszy w 1946 r. w artykule Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo^[1], który był reakcją na degenerację systemu prawnego w czasach Trzeciej Rzeszy. Według Radbrucha prawnicy niemieccy przez silne przywiązanie do pozytywizmu prawnego, nie byli w stanie przeciwstawić się instrumentalizacji prawa przez nazistów. Do formuły Radbrucha wielokrotnie odwoływały się niemieckie sądy, szczególnie Federalny Trybunał Konstytucyjny^[2]. Chociaż koncepcja Radbrucha jest szeroko znana i dyskutowana, poza Niemcami brak jest bezpośrednich odwołań do niej w orzecznictwie sądowym (choć można znaleźć wyroki, uzasadniane w podobny sposób).

Przypisy

1. Gustav Radbruch: Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo. W: Zarys filozofii prawa. Maria Szyszkowska (red.). Białystok: Temida 2, 2000, s. 256-266. ISBN 83-86137-72-X.
2. Iwona Wróblewska: Formuła Radbrucha. Pojęcie i zastosowanie w orzecznictwie. W: Wykładnia prawa i inne problemy filozofii prawa. Lech Morawski (red.). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005, s. 171-186.
3. Orzeczenia BVerfG z 14 lutego 1968 r, (Staatsangehrigkeitsbeschluss), por. też orzeczenia Staatsangehörigkeitsbeschluss II z 15 kwietnia 1980, Gestapobeschuss z 19 lutego 1957 r.

4. Katastrophenbefehlurteil z 12 grudnia 1951, oraz Deportationsurteil z 29 stycznia 1952 r.